Yekta Güngör Özden
Kafkasya kökenli, Sivas bağlantılı, yargıç ve öğretmen ağırlıklı bir ailenin çocuğu olarak 5 Haziran 1932’de Tokat’ın Niksar ilçesinde doğmuştur. Babası öğretmen, annesi ev hanımı idi. ilk ve Ortaokulu Niksar’da, liseyi Samsun, Tokat ve Kayseri’de okuduktan sonra Sivas’ta tamamlamış, 1956’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirmiştir. Öğrencilik yıllarında Ankara Üniversitesi Talebe Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği ile Türkiye Millî Talebe Federasyonu Yayın Komisyonu Başkanlığı’na getirilmiş, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Levazım Şefliği’nde ve Karayolları Genel Müdürlüğü Personel Dairesi’nde çalışmıştır. 1956 yılında stajyer olarak katıldığı Ankara Barosu’nda değişik görevlerden sonra 1965-1966’da Genel Sekreterlik, 1972-1974’de Başkanlık, bu arada 13 yıl ortaokul öğretmenliğiyle yüksekokul öğretim görevliliği yapmıştır.
Yedeksubaylığını 1958-1959’da İstanbul Boğazı Müstahkem Mevki-i Komutanlığı Muhabere Bölüğü’nde tamamlamıştır. CHP’nin, Ulus Gazetesi’nin, Sosyal Demokrasi Derneği’nin, İnşaat Mühendisleri Odası’nın, Ankara Gazeteciler Cemiyeti’nin, ODTÜ’nün de aralarında bulunduğu birçok kuruluşun; İsmet İnönü, Cemal Hüsnü Taray, Bülent Ecevit, Kemal Kayacan, Salim Başol gibi tanınmış kişilerin ve birçok gazetecinin avukatlığını üstlenmiştir. 1960-1961’de Türkiye Millî Gençlik Teşkilatı (TMGT) İkinci Başkanlığı’nda bulunmuş, Ankara Türk Devrim Ocakları kurucuları arasında yer almış, Türkiye Barolar Birliği’nin kuruluş çalışmalarına katılmış, Türk Hukukçular Birliği Kurucu Genel Başkanı olmuştur (1974). Kuruluşunda (1953’de), Gençlik Kolları Genel Merkez Yönetim Kurulu Üyesi olduğu CHP’den, Başhukuk Danışmanı ve Yüksek Danışma Kurulu Üyesi iken Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmesi nedeniyle 18 Ocak 1979’da ayrılmıştır. Cumhuriyet Senatosu’nda beş grubun oylarıyla 11 Ocak 1979’da Anayasa Mahkemesi asıl üyeliğine seçilinceye kadar avukatlık çalışmalarını bağımsız biçimde sürdürmüştür.
2 Mart 1988’de Anayasa Mahkemesi Başkanvekilliği’ne, 8 Mayıs 1991’de Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na birinci kez, 25 Mayıs 1995’de ikinci kez getirilmiştir. Anayasa gereği 65 yaşını bitirdiği 1 Ocak 1998’de Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’ndan emekli olduktan sonra da 8 Haziran 1998’de Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkanlığı’na, 10 Mayıs 2000’de Türk Hukuk Kurumu Başkanlığı’na seçilmiş, dönemini tamamlayınca yeniden görev almamıştır. 19 Temmuz 2002’de getirildiği Cumhuriyetçi Demokrasi Partisi (CDP) Genel Başkanlığı’nı ve üyeliğini 14 Şubat 2004’te bırakarak siyasal partilerle olan ilişkisini kesmiştir.
Ulus, Barış, Ekspres gazetelerinde köşe yazarlığı yapmış, Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Bugün ve Yeni Adana gazeteleriyle Forum, Yankı, Noterler Birliği, Abece, Yeni Adalet, Devinim, Hukukçu, Sanat Çevresi, Mülkiyeliler Birliği, SSK, İş Bankası, Düşün, İleri, Türksolu, Atatürkçü Düşünce dergileriyle birçok Baro dergisinde demeç ve yazıları, başta Varlık, Türk Dili, Çağdaş Türk Dili, Kemalist Ülkü, Antoloji, Söylem, Karşı, Aykırı Sanat, olmak üzere kimi sanat dergilerinde ve birçok antolojide şiirleri yayımlanmıştır. 1947’de Sivas - Ülke Gazetesi taşra muhabirliğinden sonraki yıllarda Devrim Gençliği ve Devrimci dergileri başta kimi yayın organlarında sekreterlik, yazı kurulu üyeliği, sorumlu müdürlüklerde bulunmuş, 1970’lerde Vatan Gazetesi’ni mahkeme kararıyla “güvenilir kişi” atanarak bir yıl yönetmiştir.
1991-1995 yılları arasında Pos-Tel, Millî Prodüktivite, Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS), Demokrasi Kuşağı, Eğitim Dünyası, Amfora, Arena, Parlamentodan, İz, Panorama, Fırtına, Hukukçu, Yeni Günaydın, Zaman, Türkiye, Orta Doğu, Tasvir, Yeni Yüzyıl gazeteleriyle Ressam Bedri Baykam’ın İç Manzaraları adlı sergi broşüründe kendisiyle yapılan röportajlar yayımlanmıştır. 1993-2011 yıllarında yerli ve yabancı Radyo ve TV istasyonlarında yinelenen röportajları yer almıştır.
Türk Hukukçular Birliği, Türk Hukuk Kurumu, Anadolu Kulübü, Atatürkçü Düşünce, Ankara Diyabet, Dil, Ankara Üniversiteliler, Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu, Türk İdareciler ile Ankara Filaleti derneklerinin; Âcil Yardım Trafik, Atatürkçü Düşünce, Türk Gençliğine Hizmet Vakfı, Ankara Üniversitesi Geliştirme ve Zihinsel Engelli Çocukları Koruma Vakıflarının üyesidir.
Üniversitelerde, Barolarda, hukuk ve eğitim kurumlarında, ilerici derneklerde çağrılar üzerine yönetici ve konuşmacı olarak bilimsel toplantılara katılıp konferanslar vererek ya da açış konuşmaları yaparak Türk Devrimi, Atatürk İlkeleri, Lâiklik, İnsan Hakları, Demokrasi, Hukuk Devleti, Yargı Bağımsızlığı, Yargıç Güvencesi, Anayasa Yargısı, Anayasa, Avukatlık, Barış, Dostluk ve özellikle Hukuk konularında açıklamalar yapmakta, çabalarda bulunmaktadır. Emekli olduktan sonra iki yıl Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nde yüksek lisans ve doktora öğrencilerine, “Anayasa Sorunları ve Siyasal Sistemler” dersi vermiştir. Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı’nın, Ankara Üniversiteler Vakfı’nın ve Ankara Üniversiteler Derneği’nin yönetim kurulları üyesidir. Zihinsel Engelli Çocukları Koruma Vakfı (ZİÇEV)’nın da kurucularındandır. Mütevelli Heyeti Üyesi olduğu Ufuk Üniversitesi’nin Hukuk Fakültesi’nde on yılı aşkın süre Anayasa Yargısı ve Devrim Tarihi dersi vermiştir.
Ankara’da iki caddeye Mahmut Esat Bozkurt ile İmran Öktem adlarının verilmesini sağlamıştır. Ekim 2001’de Batıkent’de “Yekta Güngör Özden Parkı” Yenimahalle Belediyesi’nce açılmıştır. Çorlu’da, Turhal-Ulutepe’de birer caddeye, Ayvalık-Küçükköy’de bir sokağa adı verilmiştir. Güftesi Özden’in olan 20 şarkı, 2 marş, 1 senfoni vardır.
Gözlem (İzmir), Mücadele (Aydın), Sorgun Postası (Sorgun-Yozgat), Ereğli (Konya Ereğlisi), Türksolu (İstanbul), Devrim (Çorlu), Tokat (İstanbul), Sözcü (İstanbul), Tokat (Tokat), Sarızeybek (İskenderun), Ulusalses (İstanbul) gazeteleriyle İleri (İstanbul), Maya (İstanbul), Yarın (İzmir), Eko Enerji (Ankara), Çağın Polisi (Ankara), Tay (Karabük), Terazi (Ankara) dergilerinde de yazıları yayımlanmıştır.
Türk gençliğinin temsilcisi olarak 4 Kasım 1953’te Atatürk’ün geçici kabrinden (Etnoğrafya Müzesi) çıkarılışında bulunmuş, burada 4 Kasım 1953’te Gençlik Nöbeti’ni yönetmiş, 10 Kasım 1953’te Anıt-Kabir’e taşınma sırasında kortejin yöneticilerinin biri olduğu gibi Atatürk’ün gömülüşünde hazır bulunan on sivilden, yaşamda kalan tek kişidir. Yıldırım Beyazıt Alanı’ndaki Atatürk Heykeli’nin 29.10.1953 günü açılış törenini yönetmiş, Millî Birlik Komitesi’nin kabûl ettiği ve ilk kez 10 Kasım 1960’ta Anıt-Kabir’de sonra 2004 dışında 2008 yılına kadar her yıl 19 Mayıs törenlerinde 19 Mayıs Stadyumunda öğretmenler korosunca okunan Gençlik Andı’nı yazmıştır. Avukatlık Yasası’ndaki Avukatlık Andı ve KKTC’nin Bağımsızlık Andı’nın da yazarıdır.
Büyükbabası, yargıç olarak 1925’te vefat eden Salih Zeki Bey’dir. Büyükdedesi, Yunan işgaline karşı ilk mitingi yapıp ABD Cumhurbaşkanı Wilson’a kınama telgrafı çeken Niksar Redd-i İlhak Cemiyeti Başkanı, İstiklâl Madalyası sahibi ve önceki Belediye Başkanlarından Hacı Mahir Turhan’dır. Eşi emekli öğretmendi. Bir psikolog kızı, Doç. Dr. oğlu (radyoloji), kızından Dr. öğretim üyesi (ceza hukuku dalında) bir erkek, oğlundan üniversite birinci sınıfta (İktisat dalında) bir erkek torunu, öğretim üyesi torunundan da 5 yaşında bir kız torun çocuğu vardır.
Yekta Güngör Özden’in Aldığı Ödüller
1. Gümüş Madalya (Hür Macarlar, 1963)
2. Cumhuriyetin 60. Yılında 10 Türk Hukukçusundan Biri (Balıkesir Barosu, 1984)
3. Türk Dili Onur Ödülü (Dil Derneği, 1988)
4. Yılın Hukukçusu (Eskişehir Barosu, 1991)
5. Yılın Hukukçusu-Muammer Yaşar Bostancı Ödülü (Yargı ve Güvenlik Muhabirleri Derneği, 1992)
6. Yılın Atatürkçüsü (İzmir Büyükşehir Belediyesi, 6 Mayıs 1992)
7. Onursal Felsefe Doktorası (ODTÜ Senatosu, 1992)
8. Uluslararası Medel Of Merit Şeref Madalyası (İstanbul Kartal Lions, 1993)
9. Uluslararası Mervin Jones Ödülü (İstanbul-Topağacı Lions, 1994)
10. Lâik Cumhuriyet’e ve Atatürk’e Bağlılık Ödülü (Urla Ziraat Odası, 1994)
11. Atatürkçülük Takdiri (Ankara İş Kadınları Derneği, 1994)
12. Atatürk Ödülü (ADD Amasya Şubesi, 1994)
13. Uluslararası Rotary Paul Haris Dostluk Madalyası ve Rozeti (Ankara Rotary Kulüpleri, 1995)
14. Yılın Lâiklik Ödülü (Türkiye Ziraatçılar Derneği, 1996)
15. Atatürk Ödülü (Atatürkçü Düşünce Derneği, 1996)
16. Yılın Adamları Ödülü (Türk Sanayici ve İşadamları Vakfı, 1997)
17. Onursal Doktora (Mimar Sinan Üniversitesi, 4 Nisan 1997)
18. Ayın Yıldız İsmi (Gönül Dostu Gazeteciler Topluluğu, Nisan 1997)
19. “Türkiye Cumhuriyeti’ni vareden temel değerleri savunmada gösterdiği kararlılıktan dolayı” (Kuva-yı Medya Dergisi, 12 Nisan 1997)
20. Atatürkçülük, Lâiklik, Hukuk Ödülü (Türk Ziraatçılar Der., 8 Haz. 1997)
21. Onursal Doktora (Ankara Üniversitesi, 2 Ekim 1997)
22. Onur Ödülü (Atatürk Vakfı, 17 Ocak 1998)
23. Onur Plâketi (Türk Hukukçu Kadınlar Derneği, 3 Mart 1998)
24. Onur Ödülü (Sanat Kurumu, 24 Mart 1998)
25. Dayanışma Ödülü (Türkiye Ziraatçılar Derneği, 2 Eylül 1998)
26. Onursal Doktora (Eskişehir Anadolu Üniv., 28 Eylül 1998)
27. Onursal Doktora (İstanbul Üniversitesi, 5 Ekim 1998)
28. Ankara Evrensel Değerler Kozası Cumhuriyet’in 75. Yıl Ödülü (Evrensel Kardeşlik ve Bilgelik Derneği, 11 Ekim 1998)
29. Çağdaş Eğitim Ödülü (Çağdaş Eğitim Vakfı, 27 Ekim 1998)
30. Onur Plâketi (Türkiye Ormancılar Derneği, 30 Ekim 1998)
31. 75.Yıl Cumhuriyet Ödülü (İstanbul Üniversitesi, 31 Ekim 1998)
32. Yılın Hukuk Adamı (Ankara Genç İşadamları Derneği, 9 Kasım 1998)
33. Onursal Doktora (Hacettepe Üniversitesi, 10 Kasım 1998)
34. Truva Kültür ve Sanat Ödülü (Atatürkçülük) (Truva Folklor Araştırmaları Derneği, 1998)
35. Onursal Doktora (Kıbrıs, Girne Amerikan Üniversitesi, 29 Mayıs 1999)
36. Bilâl Köyden Basın Ödülü (Ordu Sanat Bülteni, 19 Mayıs 1999)
37. Atatürkçü Düşünce İletişim Ödülü (Avrupa Atatürkçü Düşünce Dernekleri Federasyonu, 2006 ve 2009)
38. 77. Dil Bayramı Onur Ödülü (Dil Derneği, 2009)
Ayrıca birçok askerî ve sivil kuruluştan konuşmaları ve değişik konulardaki katkıları nedeniyle teşekkür plâketleri ve yazıları almıştır.
Yekta Güngör Özden’in Yayımlanmış Yapıtları ve
Katkıda Bulunduğu Yapıtlar-Yayınlar
1. Dilek (Şiirleri, 1953)
2. Başveren Bir İnkılâpçı (Fatih Rıfkı Atay’dan derleme, TMTF Yay., 1953)
3. Üniversite Dünyası (Dergi, Turgut Erdem, Zeki Dölen, Yavuz Kadıoğlu ile birlikte, 1953)
4. İnkılâp Gençliği - Devrim Gençliği (Dergi, TMTF, Sekreter, Sorumlu Müdürü, 1952-1954)
5. Taş Ayna (Şiirler, 1960)
6. Yönlendirme ve Yönetim Denetimi (Sağlık İdaresi Yüksekokulu ders notları, 1966)
7. Ankara Barosu Dergisi (Yazı Kurulu Üyeliği ve sahiplik)
8. Hukuk Rehberi (1967-1987, 9. Baskı)
9. TC Anayasası (1971)
10. Yargı Sorunları (Ankara Barosu adına rapor, 1973)
11. Hukukta Dil (Türk Dil Kurumu’nda Konferans, 1974)
12. Devrimci (Atatürkçü dergi, Sami N. Özerdim ve Rahmi Mağat ile birlikte)
13. Atatürk ve Cumhuriyet (Ankara Barosu Dergisi özel sayı, 1974)
14. Türkiye Hukuk Dergisi (4 Kitap, 1975-1976)
15. Atatürk için Şiirler (Kendi Şiirleri, Spor Toto Kültür Hizmetleri, 1981)
16. Bir Gün Belki (Şiirler, 1981)
17. Anayasa Yargısı (Derleme, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1986-1995)
18. Atatürk ve Hukuk (Derleme, Anayasa Mahkemesi Yayını, 1982)
19. TC Anayasası, Anayasa Mahkemesi Kuruluş Yasası ve İçtüzüğü (Ortak Kitap, Anayasa Mahkemesi Yayını, 1987, 2. Baskı 1997)
20. Çağrı Barışa, Özgürlüğe, Mutluluğa (Şiirleri, 1991)
21. Yüreğim Güneş (Şiirler, 1991)
22. Hukukun Üstünlüğüne Saygı (Bilgi Yay., 1990, 2. Baskı 1996)
23. Her Zaman Atatürk (Anayasa Mahkemesı Yayınları, 1994),
24. TC Anayasası (Seçkin Yayınları 1994, 2007)
25. Tançiçeği (Önceki Şiir Kitaplarından Seçki, FE Yayınları 1994, Opus Yayınları, Bilgi Yayınları 4. Baskı, 1998)
26. İnsan Hakları, Lâiklik, Demokrasi Yolunda (Bilgi Yay., 1994, 2. Baskı 1996)
27. Her Zaman Atatürk’le (Anayasa Mahkemesi Yayınlan, 1995)
28. Atatürk Sizsiniz (Bilgi Yayınları, 1995, 2. Baskı 1996, 3. Baskı 1997, 4. Baskı 1999)
29. Atatürk Türkiye’dir (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1997)
30. Atatürk’ün Devrim Koşusu Günlüğü (Bilgi Yayınları, 1996)
31. Türkiye Atatürk’tür, Atatürk Türkiye’dir (Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1997)
32. Atatürk Ölümsüzdür (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1997)
33. İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerine İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Bu Sözleşmelere Yer Veren Anayasa Mahkemesi Kararları (H. Bülent Serim’le ortak yapıt, Anayasa Mahkemesi Yay., 1997)
34. Atatürk Şiirleri (Seçki, Opus Yayınları, 2. Baskı 1998)
35. Nereden Baksa Güzel, Nereden Baksan Güzel (Atatürk Şiirleri, Bilgi Yay. 2. Baskı 1998, 3. Baskı 1999)
36. Özlü Sözler, Sözde Sözler (Cem Ofset, İstanbul, 3. Baskı 2000)
37. Aşkımız Şiirimiz (Seçki, Bilgi Yayınları, 1999)
38. Türkiye Atatürk’tür, Atatürk Türkiye’dir (Cem Ofset, İst., 2001)
39. Hukuk ve Demokrasi Savaşımı (Bilgi Yayınları, 2001)
40. Cumhuriyetçi Demokrasi (Bilgi Yayınları, 2001)
41. Kendine Tutsak Yürek (Şiirler, Bilgi Yayınları 2001)
42. Siyasal Bildiriler (CDP Yayınları, 2003)
43. Atatürk ve Atatürkçülük (İleri Yayınları, 16. Baskı, 2003)
44. Lâiklik için (İleri Yayınları, 3. Baskı, 2004)
45. Kuva-yı Milliye Ateşi (İleri Yayınları, 6. Baskı, 2004)
46. Şiirlerle Atatürk (İleri Yayınları, 6. Baskı, 2005)
47. Özgün Sözler (İleri Yayınları, 4. Baskı, 2005)
48. Atatürk Güneşi (İleri Yayınları, 15. Baskı, 2005)
49. Hukuk Rehberi (Seçkin Yayınları, 9. Baskı, 2006)
50. Andımız Atatürk (İleri Yayınları, 9. Baskı, 2006)
51. Atatürk Bayrağı (İleri Yayınları, 2007)
52. Atatürk Türkiye’dir (İleri Yayınları, 11. Baskı, 2009)
53. Dünden Kalan (Şiirler, Kendi Yayını, 2009)
54. Atatürk Özlemi (İleri Yayınları, 2009)
55. Atatürk’süz Yıllar (İleri Yayınları, 2010)
56. Demokrasi Masalı (İleri Yayınları, 2011)
57. Eski Defter (Şiirler, Kendi Yayını, 2012)
58. Kıyım ve Yıkım (İleri Yayınları, 2013)
59. Siyasal Karanlık (İleri Yayınları, 2014)
60. Kırık Çizgiler (Şiirler, Kendi Yayını, 2011)
61. Çığlık (Şiirler, Kendi Yayını, 2015)
62. Sömürü (İleri Yayınları, 2015)
63. Yangın (İleri Yayınları, 2015)
64. “Gaflet, Dalalet, Hıyanet” (İleri Yayınları, 2017)
65. Kara ve Ak (Şiirler, kendi yayını 2017)
66. Kırık Dökük (Şiirler, kendi yayını 2017)
67. Suda Çizgiler (Şiirler, kendi yayını 2018)
68. Düğümler ve Çözümler (İleri Yayınları, 2018)
69. Direniş (Şiirler, kendi yayını 2018)
70. Şarkılarla (Şiirler, kendi yayını 2018)
71. Çağrı (İleri Yayınları, 2019)
72. Tepki (Şiirler, kendi yayını 2019)
73. Özlem (Şiirler, kendi yayını 2019)
74. Umut (Şiirler, kendi yayını 2019)
75. Umut Işıkları (İleri Yayınları, 2020)
76. Lâiklik ve Demokrasi (İleri Yayınları, 2020)
77. Yazgı (Şiirler, kendi yayını 2020)
78. Çiçekler (Şiirler, kendi yayını 2020)
79. Gerçek (Şiirler, kendi yayını 2020)
80. Son (Şiirler, kendi yayını 2020)
81. Özlem (Şiirler, kendi yayını 2021)
82. Defne (Şiirler, kendi yayını 2021)
83. Çınar (Şiirler, kendi yayını 2021)
84. Can Güneşi (Şiirler, kendi yayını 2022)
85. Yaşam Çiçeği (Şiirler, kendi yayını 2022)
86. Tutku (Şiirler, kendi yayını 2022)
87. Neclâ (Şiirler, kendi yayını 2022)
88. Gökkuşağı (Şiirler, kendi yayını 2022)
89. Gelincik (Şiirler, kendi yayını 2022)